فقاهت - پژوهش و اطلاع رسانی در حوزه فقه و مبانی آن

محقق حلی (م 676) معروف به صاحب شرائع، یکی از مهم ترین تأثیر گذاران اصول فقه امامیه است. وی در کتاب معارج الاصول، درباره علم و ظن کلامی مختصر دارد که از عمق زیادی برخوردار است و برای پژوهشگران تاریخ مسائل اصولی قابل استفاده می باشد. در زیر کلام ایشان را به طور کامل نقل می کنیم.
معارج الاصول: ص 48
الفائدة الثانیة: إذا عرفت أن أصول الفقه [انما] هى طرق الفقه على الاجمال و کان المستفاد من تلک الطرق اما علم أو ظن من دلالة أو أمارة بواسطة النّظر لم یکن بد من بیان فائدة کل واحد من هذه الالفاظ:
فالنظر: [هو] ترتیب علوم أو ظنون أو علوم و ظنون ترتیباً صحیحاً لیتوصل به إلى علم أو ظن.
و العلم: هو الاعتقاد المقتضى سکون النّفس [مع] أن معتقده على ما تناوله و الاقرب أنه غنى عن التعریف لظهوره.
و الظن: هو تغلیب أحد مجوزین ظاهرى التجویز بالقلب.
و الدلالة: هى ما النّظر الصحیح فیها یفضى إلى العلم.
و الامارة: هى ما النّظر الصحیح فیها یفضى إلى الظن.